Birinci Cemre Havaya Düştü

Birinci Cemre Hava'ya Düştü

Dinle

20 Şubat 2019 - 03:00

Birinci Cemre Hava'ya Düştü.

Cemre kelimesi Arapça kökenli bir kelimedir. Cemre kelimesinin sözlük anlamı kor yani ateştir. Halk arasında ise sıcaklığın artması olarak bilinmektedir.

Arapça kökenli olan cemre kelimesinin hikâyesi vardır. Arap insanlar havalar ısındığı zaman yüksek yerlerde yaşarlar. Kış ayları geldiğinde ise düzlük yerlerde yaşamakta idi. Düzlük yerlerde ortaya büyük bir çadır yapılır. Bu çadırda birlikte yaşarlardı. Çadırın hemen dışında küçükbaş hayvanlar daire şeklinde yerleştirilir. Küçükbaş hayvanların dışına da develer yerleştirilirdi. Kış geldiğinde birisi kendileri için diğer ikisi de küçükbaş hayvanlar ve develer için olmak üzere üç ateş yakarlardı. Havaların ısınmasıyla birlikte bu ateşler birer hafta arayla dıştan içe doğru söndürülmüştür. Böylece halk dilinde havaların ısınması anlamına gelmiştir.

Cemrenin ilkbahar başlamadan hemen önce 7 gün arayla havaya, suya ve toprağa sırasıyla düştüğüne inanılır. Bu düşen cemreler sayesinde hava, su ve toprak ısınır.

20 Şubat tarihinde havaya 27 Şubat tarihinde suya 6 Mart tarihinde ise toprağa cemre düştüğüne inanılmaktadır.

Halk cemrenin düşüş sırasına göre önce havanın ısındığına sonra su ve yerin ısındığına inanır. Ancak bu coğrafi bilgilerle çatışmaktadır. Çünkü güneş ışınları önce toprağı ısıtmaktadır. Yerden yansıyan ışınlar havayı ısıtır. Bunu örnekleyecek olursak dağların yüksek kısımlarının kar olması ve buralarda havanın soğuk olmasını verebiliriz. Halk arasında cemre düşmesiyle birlikte Hıdırellez ve nevruz kutlamaları başlamaktadır.

Cemre düşmesi Türk kültüründe de önemli bir yere sahiptir. Kültür ve edebiyat alanında kendine yer bulmuştur. Osmanlı zamanında Divan şairleri cemre zamanlarında önemli kişilere övgü şiirleri yazarlardı. Bu şiirlere ‘cemreviye’ denilmektedir.

Sonuç olarak cemre düşmesinin modern meteoroloji ile ilgisi fazla bulunmamaktadır. Küresel ısınma ve atmosfer olayları mevsimlerin değişmesine neden olmuştur. Bu tür olaylar cemrenin geçerliliğini yitirmesine sebep olmuştur. Ancak belirtmek isteriz ki cemre düşmesi olayı yüzyıllar öncesinden itibaren halk tarafından gözlenilmiş ve tecrübelere dayandırılmış bir olaydır.

Cemrenin kelime anlamı ‘kor halindeki ateş’tir. İlkbahar başlamadan önce birer hafta aralıklarla havaya, suya ve toprağa düştüğüne ve onları ısıttığına inanılır. Eskiler 365 günlük yılı ‘kasım’ ve ‘hızır’ günleri olarak ikiye ayırmışlardı. Kasım 179, hızır ise 186 gündü. Yılın kasım kısmı yani kış devresi 8 Kasımda başlar, 6 Mayısa kadar sürerdi. 6 Mayısta da hıdrellez ile birlikte yaz devresi, hızır günleri başlardı. Kasım ayına kasım dememiz oldukça yenidir. 1945 yılında ilgili kanun yürürlüğe girene kadar, kasım ayma ‘teşrinisani’ denilirdi. Kasım adı Arapça ‘bölen’ anlamındadır. Yılı böldüğü için bu ad verilmiş olabilir.

Kasımın kırk altısında, kırk gün anlamına gelen ‘erbain’, seksen altısında da elli gün anlamına gelen ‘hamsin’ başlar, böylece kışın en soğuk zamanları olan doksan günlük süre geçmiş olurdu. Kasım günlerinin ortasını geçip yüz gün arkada kalınca halk arasında zorlu kış günlerini arkada bırakmanın bir ifadesi olarak ‘geldik yüze, çıktık düze’ denilirdi.

Kasımın yüz beşinde (20 Şubat) birinci cemrenin havaya, yüz on ikisinde 27 Şubat) ikincisinin suya, yüz on dokuzunda da (6 Mart) üçüncü cemrenin toprağa düştüğüne ve yedi günlük aralıklarla buraları ısıttıklarına inanılırdı. Cemrelerin düşüş sıralamasında önce hava ısınıyormuş gibi görünse de hava doğrudan güneş ışınları ile ısınmaz.

Cemre ne zaman düşecek sorusu, kışın son demlerinin yaşandığı bu günlerde merak edilenler arasında yer alıyor. Her yıl kışın bitimi ve baharın başlangıcının bir temsilcisi olarak görülen cemre, kelime manası ile kor anlamı taşımaktadır. Kışın sonlanıp baharın gelmesini bekleyen vatandaşlar ilk cemrenin nereye ve ne zaman düşeceğini merak ediyor.

Mitolojik bir anlam taşıyan cemre, kelime manaları ile de dikkat çekiyor. Dini olarak toprağa düşen nur olarak ifade edilen bu inanış rivayetlerde kendisine yer buluyor. Halk arasında, Cemrenin toprağa düşmesiyle birlikte toprak altında fosforlu ve parlayan cisimlerin görüldüğü de rivayetler arasında yer alıyor.

Bazı kaynaklara göre, cemre sözcüğüyle adlandırılan sayılı günlerin, takvim klimatolojisine nasıl girdiği bilinmiyor. Cemrelerin, yılın 180 gün süren soğuk yarısı olarak ayırt edilen Kasım döneminin 100. gününden sonra, sıcaklığın yükselmesiyle ilgili gözlem birikimini, kora benzetilen bir enerji kaynağıyla açıklama düşüncesinden kaynaklandığı söylenebilir. Birinci cemrenin 20 Şubat'ta havaya, ikinci cemrenin 27 Şubat'ta suya, üçüncü Cemre'nin 6 Mart'ta (Sene-i Kebise=Artık yıllarda 5 Mart) toprağa düştüğü varsayılır.

İstanbul'da 60 yıllık dönem için yapılan bir araştırma, cemrelerin kıştan bahara geçilirken ortalama sıcaklık eğrilerinin yükselmeye başladığı dönemin başlangıcını belirledikleri ve bu dönemde mevsim normallerinin üzerindeki az ya da çok bir sıcaklık artışıyla çakıştıklarını ortaya koymuştur. Cemreler arasındaki günlerdeyse, sıcaklıklarda az da olsa bir düşüş olduğu saptanmış. Aynı araştırmaya göre her üç cemre dikkate alındığında, bir iki günlük farklarla bu tarihlerde %42 olasılıkla, iki cemre dikkate alındığındaysa %74 olasılıkla belirgin bir ısınma gerçekleşmiş. Cemrenin tıptaki anlamı ise halk arasında karakabarcık, kabarcık, kabarcuki ateş göynüğü ya da yanıkara adlarıyla bilinen iltihaplı çıban olarak tanımlanıyor.

Ege Üniversitesi (EÜ) Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Metin Ekici, yaptığı açıklamada: "Cemre bir hafta on gün sonra suya, sonraki bir hafta on gün sonra toprağa düşecek. Toprağa düşmesiyle tarımsal faaliyetlerin de başlayacağına inanılıyor. Nevruz hazırlıkları başlıyor. Önce havadaki değişim gözlendiği için ilk cemrenin havaya düştüğü dile getiriliyor." dedi.

NEVRUZ YAKLAŞIYOR

"Ateş", "kor" anlamına gelen cemrenin her yıl şubat ayı sonunda başlayan takvime göre önce havaya, sonra suya, son olarak da toprağa düştüğü kabul ediliyor. "Cemre düşmesi", bahar bayramı nevruzun yaklaştığına da işaret ediyor.

"Cemre düşmesi" hayvancılıkla uğraşanlar için soğuk nedeniyle dışarıya çıkartamadıkları hayvanların otlaklara kavuşma zamanının yaklaştığını, tarımla uğraşanlar için de toprağın işlenme dönemine gelindiğini ifade ediyor.

Mustafa Hamdullah ERGİN

GEYVE GÜNDEM