Geyve ve Yöresi, Tarihten Günümüze,(7) 

Yabancılar olarak da ayrı bir tanımlamanın yapılması sancakta meskun olmayıp, belirli bir iş ya da gezi için bulunanları akla getirmektedir. Sancağın ticaret alanında önemli merkezlerden olması düşüncemizi kuvvetlendirici niteliktedir.
Sancakta Müslümanların sayısı 51936, reayanın ise 25551 'dir. Kazanın bütününe yönelik olmak üzere 11597 hane yer almaktadır. Yaklaşık 55000-58000 arasında bir nüfus varlığından söz edilebilir.

İlk nüfus sayımından sonra sancakla ilgili diğer bir kayıt H.8 Şaban 1254/ 20 Ekim 1838 de başlayıp H.25 Rebiülevvel 1255/8 Haziran 1839 da tamamlanmış olup yaklaşık 9 ay süren cizye sayımıdır. Sancağın geneline yönelik bu sayımda cizye mükelleflerin durumu üç ayrı vergi dilimi ( Ala,

evsat, edna ) esasına göre belirlenmiştir. Sayıma göre sancakta yaşayan gayrimüslimlerin milliyetlerine göre bir sonuca varmak mümkün değildir.

Gayrimüslim nüfus hakkında bir bilgi sahibi olabilmek için 4 çarpanı esas alınmıştır.

Kaza adı:

İzmit: Ala: 725, Evsat: 2422, Edna: 1906, Toplam: 5073, Ortalama nüfus: 20292.

Kaymas: Ala:  42, Evsat: 429, Edna: 284, Toplam: 755, Ortalama nüfus: 3020.

Şeyhler: Ala: 17, Evsat: 248, Edna: 170, Toplam: 435, Ortalama nüfus: 1740.

Geyve: Ala: 92, Evsat:  645, Edna: 257, Toplam: 994, Ortalama nüfus: 3976.

İznik: Ala: 97, Evsat: 556, Edna: 237, Toplam: 891, Ortalama nüfus: 3564.

Yalakabad: Ala: 445, Evsat:1435, Edna: 815, Toplam: 2695, Ortalama nüfus: 10780.

Karamürsel: Ala: 338, Evsat: 630, Edna: 308, Toplam: 1276, Ortalama nüfus: 5104.

Akhisar-ı Gevve: Ala: 159, Evsat: 753, Edna: 459, Toplam: 1371, Ortalama nüfus: 5484.

Pazarköy: Ala: 738, Evsat: 1393, Edna: 702, Toplam: 2833, Ortalama nüfus: 11332.

Adapazarı: Ala:  659, Evsat: 2154, Edna: 732, Toplam: 3545, Ortalama nüfus:14180.

Sancağın bütününe yönelik cizye sayımları yanında daha ileri ki tarihlere ait kazalar için ayrı sayımlar da vardır. Bu anlamda H.9 Cemaziyelahir 1264/13 Mayıs 1848 de başlayıp, 19 Zilkade 1265/28 Eylül 1849'da tamamlanan

Şile kazasına ait nüfus yoklama defterinde kazada yaşayan mükellef gayrimüslimler hakkında bilgiye ulaşmak mümkün olmaktadır. Deftere göre nefs-i Şile de 10 mahallede 107 mükellef belirtilmişti. Tahmini nüfus ise,500- 550 civarında düşünülebilir?

 

Yüzyılın ortalarında H. 1260 / 1844-1845 yılına ait temettuat defterlerinde vergi mükellefleri belirtilmiştir. Buna göre şehir için 938 hane vardır. Tahmini nüfus ise 4600-4700 civarındadır. XIX. yüzyılın geç döneminde İzmit ile ilgili gözlemlerine yer veren Texier 2500 Türk, 2000 Hristiyan ve 500 Yahudi aile yaşadığını belirtmektedir. Bu sayılara biraz kuşkulu ile yaklaşmak yararlı olacaktır.
Yüzyılın sonlarına ait nüfus sayımı göz önüne alındığında daha kaza nüfusunun 20000'e ulaşmadığından şehir için gösterilen bu sayılar kazaya ait olmalıdır. Bu durum şehir ve kaza kavramında bir açıklık olmamasından kaynaklanmaktadır.
Yüzyılın son on yılında Anadolu'yu gezen Cuinet İzmit için Texier'e yaklaşık değerler vermektedir. Cuinet'e göre, 12.375 Müslüman, 10125 Hristiyan ve 2400 de Yahudi yaşamaktaydı. Verilen değerler içerisinde Hristiyan ve Yahudi nüfusun abartılı olduğu görülmektedir.
Not: Devam edecek..
Mustafa Hamdullah ERGİN
GEYVE GÜNDEM